Pac Bonifacy Teofil h. Gozdawa (zm. 1678), oboźny litewski. Był synem Piotra (zob.) i Elżbiety z Szemiotów, bratem Feliksa Jana (zob.), Michała Kazimierza (zob.) i Kazimierza (zob.). Wraz z bratem Kazimierzem studiował w Akad. Wil. Służył w wojsku litewskim zapewne od początku wojen kozackich jako towarzysz, gdyż jako dowódca własnej chorągwi występował dopiero podczas wojny szwedzkiej. W r. 1658 został ciwunem trockim. Po rozbiciu w listopadzie 1658 pod Werkami regimentu rajtarskiego Stefana Niewiarowskiego, który dostał się do niewoli, P. otrzymał jedną ze sformowanych z tego regimentu chorągwi kozackich. W maju 1660 na zjeździe w Wiłkowyszkach został zaznajomiony przez Krzysztofa Paca, kanclerza lit., z projektem elekcji «vivente rege». Od tego czasu stał się za sprawą swego brata Michała (nie bezinteresownie) stronnikiem dworu w armii litewskiej. W okresie tym dowodził chorągwią kozacką i drugą rotą szwadronu dragońskiego Krzysztofa Paca. Odegrał poważną rolę w okresie konfederacji wojskowej w W. Ks. Lit. Jego działalności należy przypisać oderwanie od związku w kwietniu 1663 lewego skrzydła wojska litewskiego. Brał udział w układaniu warunków, pod jakimi ta dywizja akceptowała dowództwo Pawła Sapiehy, hetmana w. lit. Pod manifestem tym podpisał się jako ciwun trocki i rotmistrz JKM. W r. 1664 wziął udział w wojnie z Rosją, a następnie po stronie królewskiej w długotrwałej wojnie domowej z Jerzym Lubomirskim. Posiadał już wówczas chorągiew dragońską. W czasie bitwy pod Częstochową (4 IX 1665) dostał się do niewoli wraz z synem Janem Krzysztofem. Po złożeniu przysięgi z innymi wziętymi do niewoli został wypuszczony na wolność. W drodze powrotnej wsławił się wraz z towarzystwem swej chorągwi rozbojami na Lubelszczyźnie. Zająwszy przedmieścia Lublina, P. i jego towarzysze nie ustąpili mimo rozkazu Stanisława Potockiego, hetmana w. kor. Po przepędzeniu ich i ograbieniu P. wysłał delegację do Potockiego, żądając zwrotu taboru; w rezultacie jego towarzystwo odbyło podróż «po dwu na jednym koniu». Ubiegał się o podskarbstwo nadworne litewskie w r. 1666, lecz za zasługi wojskowe otrzymał tylko dzierżawę Botoki, którą cedował synowi Janowi Krzysztofowi. Brał zapewne udział w bitwie pod Mątwami; był w tym czasie porucznikiem chorągwi husarskiej swego brata Michała Kazimierza. We wrześniu t. r. jego wojsko dopuściło się grabieży w woj. lubelskim i podlaskim; Bogusław Radziwiłł, koniuszy lit., prosił go o oszczędzenie swoich dóbr, na co P. chętnie się zgodził. Był elektorem Michała Korybuta w r. 1669 z woj. trockim. Kandydował do kasztelanii wileńskiej, lecz w wyniku protekcji Krzysztofa Paca 29 IX 1669 mianowany został jedynie strażnikiem litewskim po śmierci Michała Leona Obuchowicza. Już jako strażnik litewski gościł podczas świąt (26 XII 1669) u Jana Antoniego Chrapowickiego, z którym utrzymywał ożywione kontakty.

W l. 1669–73 znajdował się w stronnictwie dworskim Krzysztofa Paca, ostro występując przeciwko malkontentom. W maju 1670 pobił się w Wilnie ze Stanisławem Wincentym Ordą, którego «mało nie zabił», występując w obronie brata Michała Kazimierza i komisarzy wojskowych, oszkalowanych przez Ordę w Trybunale Litewskim. W okresie tym miał sprawę kryminalną ze Stanisławem Szujskim o zamordowanie jego syna i pobicie żony. W instrukcji z 23 I 1670, danej przez szlachtę brzeską deputatom na sejm warszawski, polecono, by sprawa ta sądzona była na tym sejmie. To samo żądanie powtórzono wobec posłów na sejm 1672 r. W r. 1673 wziął udział w wyprawie chocimskiej. W r. 1674 z powiatem wiłkomierskim podpisał elekcję Jana III. Nadal służył wojskowo, utrzymując, oprócz chorągwi kozackiej i dragońskiej, kompanię piechoty niemieckiej (80 ludzi wg komputu 1675 r.). Na początku 1676 r. (po śmierci Albrychta Konstantego Ciechanowieckiego) objął urząd oboźnego W. Ks. Lit. Na sejmie 1676 r. wyznaczony został na deputata do hiberny. Wziął udział w bitwie pod Żurawnem na czele chorągwi petyhorskiej i tatarskiej. W r. 1648 odstąpił P. swoje części w dobrach dziedzicznych Twerecz i Ostrowiec bratu Feliksowi. Pod koniec życia skupił w swoich rękach: Towiany i Łany w woj. wileńskim, Czejkin w pow. oszmiańskim oraz Zwingi na Żmudzi. W r. 1665 wziął na trzy lata w dzierżawę starostwo dawgieliskie z wójtostwem sudackim od brata Feliksa. Druga żona wniosła mu Bulkow (Bolków) z folwarkami Piotrowicze i Strychaniec w woj. brzeskim. Miał także kamienicę w Wilnie (od 1667). P. zmarł na początku 1678 r. Informacja, jakoby został zabity wraz z synem w r. 1678 podczas zamieszek domowych na Litwie, odnosi się do jego syna Jana Krzysztofa, zamordowanego przez Dłuskiego w r. 1702 podczas wojny domowej w W. Ks. Lit.

P. był żonaty dwukrotnie: jego pierwszą żoną (poślubioną przed r. 1642) była Katarzyna z Frąckiewiczów Radzimińskich, drugą (od stycznia 1669) – Elżbieta z Massalskich, córka Stanisława (zob.). Z pierwszego małżeństwa pochodził wspomniany już syn Jan Krzysztof (zob.) oraz córki: Anna, zamężna 1. v. za Wojciechem Ważyńskim, ciwunem dyrwiańskim, 2. v. za Florianem Adamem Eperiaszym, wojskim żmudzkim. Drugie małżeństwo P-a było bezdzietne. Wdowa Elżbieta ponowiła związki małżeńskie z Kazimierzem Władysławem Bieleckim, wojskim parnawskim, a następnie ze Stefanem Kazimierzem Stankiewiczem.

Enc. Wojsk., VI 213; Słown. Geogr., XII 439; Kojałowicz, Compendium, s. 57; Niesiecki; Uruski; Żychliński, V 204, VIII 168; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., 244; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 247, 322; – Codello A., Hegemonia Paców na Litwie i ich wpływy w Rzeczypospolitej, „Studia Hist.” R. 13: 1970 z. 1 s. 18–19, 28, 42–3; tenże, Konfederacja wojskowa na Litwie w l. 1659–1663, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. VI z. 1, 28, 38; tenże, Pacowie wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego (1660–1667), „Przegl. Hist.” R. 49: 1958 s. 21–3, 33, 35, 37; tenże, Rywalizacja Paców i Radziwiłłów w l. 1666–1669, „Kwart. Hist.” R. 71: 1964 z. 4 s. 914; Leczyk M., Wojskowy przebieg rokoszu Jerzego Lubomirskiego, „Biul. Wojsk. Akad. Polit.” S. Hist. I, (W.) 1958 z. 2 s. 17; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885 s. 105; Woliński J., Sobiesciana 1675, „Przegl. Wojsk.-Hist.” R. 5: 1932 s. 223–42; – Akty Vil. Archeogr. Kom., IV 74–84, 145, XXIX 11/12; [Chrapowicki J. A.], Diariusz, Wyd. J. Rusiecki, W. 1845 s. 90, 144, 154, 187; toż, Wyd. T. Wasilewski, W. 1978; Medeksza, Księga Pamiętnicza, s. 254, Ojczyste spominki, Oprac. A. Grabowski, Kr. 1845 I 201; Vol. Leg., V 288, 427, 442; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II teka 12 nr 1578 ks. 20 s. 580, Dz. V nr 1867, nr 10718, teka 250 nr 11190; B. Akad. Nauk Lit. Republiki Radzieckiej: Wojszko Skorobohaty A., Diariusz, (mszp. przygotowany do druku przez T. Wasilewskiego); B. Czart.: rkp. nr 159, 605/606, nr 1657, 274; B. Narod.: Teki Naruszewicza 171, 287; B. Ossol.: XVII 15047 – IV rkp. 1364 II s. 29v.; B. PAN w Kr.: rkp. 360, 566–571; Inst. Hist. Uniw. Warsz.: Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie wobec rokoszu Jerzego Lubomirskiego (mszp. pracy doktorskiej).

Mirosław Nagielski